Geboortegemak stijgt door selectie en fokkerij

Hoeveel moeilijke geboorten kan ik verwachten als ik een Belgisch-witblauwstier gebruik met een fokwaarde geboortegemak van 125? En hoe verhoudt zich dat tot een holsteinstier met een fokwaarde van 104? Het zijn vragen die in de praktijk regelmatig gesteld worden. Mathijs van Pelt van de Animal Evaluation Unit van Coöperatie CRV legt het nog eens uit. ‘De fokwaarden geboortegemak voor Belgisch-witblauwstieren en holsteinstieren zijn niet een-op-een met elkaar te vergelijken’, vertelt Van Pelt. ‘Zo wordt de fokwaarde geboortegemak van Belgisch-witblauwstieren uitgedrukt ten opzichte van het gemiddelde van de witblauwpopulatie, terwijl de fokwaarde geboortegemak voor holsteinstieren wordt uitgedrukt ten opzichte van het gemiddelde van de holsteinpopulatie.’ Belgisch-witblauwstieren voor de gebruikskruising worden geselecteerd op basis van geboorten binnen het zuivere witblauwras. Uit de geboortegegevens die verzameld worden bij witblauwfokkers, worden fokwaarden berekend voor onder andere draagtijd, geboortegewicht en geboortegemak. De stieren met gunstige indexen krijgen het stempel ‘geschikt voor gebruikskruising’. Om de selectie voor veehouders gemakkelijk te maken verdeelt CRV deze stieren in de segmenten ‘gemiddeld’, ‘vlot’ en ‘zeer vlot’.

Tabel 1 en 2 tonen het percentage moeilijke geboorten dat gemiddeld verwacht mag worden bij de inzet van een stier met een bepaalde fokwaarde voor geboortegemak. Hierin komt nog een verschil naar voren. ‘Witblauwstieren worden ingezet op vaarzen en oudere koeien en daarop is ook de selectie op geboortegemak gebaseerd. Bij holsteinstieren zijn we vooral geïnteresseerd in geboortegemak bij gebruik op pinken om geboorteproblemen bij de eerste keer afkalven te verminderen’, legt Van Pelt uit. Het percentage moeilijke geboorten bij gebruik van Belgisch witblauw op vaarzen of oudere holsteinkoeien is
gemiddeld ongeveer 9 procent. Dit komt overeen met een index geboortegemak van 120 op Belgisch-witblauwbasis, zo blijkt uit de tabel. Ter vergelijking: een holsteinstier met een fokwaarde van 100 voor geboortegemak geeft zo’n 5,6 procent moeilijke geboorten bij gebruik op pinken en 4,2 procent bij gebruik op vaarzen of oudere koeien. De fokwaarden geboortegemak zijn gebaseerd op de inzet van conventioneel sperma en geven dus een gemiddelde voor vaars- en stierkalveren. Met de inzet van (vrouwelijk) SiryX-sperma kan het risico op moeilijke geboorten fors worden beperkt. Van een aantal Belgischwitblauwstieren is ook mannelijk SiryX-sperma beschikbaar. Bij inzet van dit sperma moet rekening worden gehouden met een groter risico op moeilijke geboorte.

Naast fokwaarden voor geboortegemak berekent Coöperatie CRV ook fokwaarden voor afkalfgemak. ‘Deze fokwaarde geeft aan hoeveel normale of vlotte afkalvingen verwacht mogen worden bij de vaarzen van een stier’, vertelt Van Pelt. ‘Deze fokwaarde geeft dus inzicht in het gemak waarmee de dochters van een stier afkalven, waar de fokwaarde geboortegemak inzicht geeft in het gemak waarmee de kalveren van een stier geboren worden’, legt hij het verschil uit. Tabel 3 toont de relatie tussen de fokwaarde afkalfgemak en het percentage zware afkalvingen bij vaarzen en meerderekalfsdochters van een stier.

Dat selecteren en fokken op geboorte- en afkalfgemak effectief is, bewijzen de statistieken. ‘De genetische aanleg voor deze kenmerken is in tien jaar tijd met gemiddeld drie punten gestegen. Dit vertaalt zich in duidelijk minder geboorteproblemen’, laat Van Pelt zien. ‘In 2011 kalfde nog bijna 10 procent van de vaarzen zwaar af. Afgelopen jaar was dat nog maar ongeveer 5 procent.’ De fokwaarden geboortegemak en afkalfgemak zijn belangrijke bouwstenen van de geboorte-index. In deze index worden ook de fokwaarden voor levensvatbaarheid bij geboorte en levensvatbaarheid bij afkalven meegenomen. Daarnaast maakt sinds de indexdraai van deze maand de fokwaarde voor kalvervitaliteit onderdeel uit van de geboorte-index. ‘Selectie op deze index leidt dus tot minder afkalfproblemen, minder doodgeboren kalveren en minder sterfte van dieren in het eerste levensjaar’, legt Van Pelt uit. ‘Omdat de geboorte-index ook wordt meegewogen in de NVI, mag de komende jaren een verdere vooruitgang op geboortegemak worden verwacht’, concludeert hij.